De illusie van de belastende eenvoud

De verkiezingstijd zit er weer op. De banners kunnen naar de stort en de opgestroopte mouwen van winnaar Jetten kunnen weer uitgerold worden. Ook deze verkiezingen dook het vertrouwde thema uit de Haagse grabbelton weer op: het belastingstelsel. Politici strooien opnieuw met beloftes. De ene partij wil dat de rijken meer bijdragen, de andere wil de hardwerkende Nederlander ‘ademruimte’ geven, maar allemaal beweren ze dat de wirwar aan regels moet verdwijnen. Alsof eenvoud de sleutel is tot rechtvaardigheid. Maar een onderbelichte vraag is wat de gevolgen van een vereenvoudiging zijn en of dat wel zo wenselijk is.

De fictie van eenvoud

Iedereen voelt aan dat het stelsel complex is. Zelfs de meest nobele belastingplichtige klikt in april met zweethanden op ‘definitieve aanslag verzenden’. Toch is het niet die complexiteit die het probleem vormt, maar de manier waarop ze politiek wordt verkocht. Complexiteit wordt gezien als falen, terwijl ze vaak juist het resultaat is van zorgvuldigheid, overleg en pogingen tot rechtvaardigheid. Eenvoud daarentegen wordt gepresenteerd als bevrijding: minder regels, minder gedoe, meer transparantie. Maar fiscale eenvoud is gevaarlijk bedrog. Want zodra je regels schrapt, schrap je ook nuance, maatwerk en bescherming. Wat overblijft, is een systeem dat eerlijk oogt, maar oneerlijk werkt.

Een politiek zonder fiscale ziel

De politiek is natuurlijk dé drijfveer achter fiscaal beleid, maar tegenwoordig staat fiscale expertise niet meer op één in Den Haag. Waar de fiscaliteit ooit het instrument was waarmee beleid handen en voeten kreeg, lijkt ze nu vooral onderdeel te zijn van campagnepropaganda. De complexiteit draagt eraan bij dat het makkelijker is om te roepen dat het eenvoudiger moet, dan om te verdedigen dat er een rechtvaardiger stelsel moet komen. Het belastingrecht is in Den Haag een middel geworden om emoties op te wekken, niet meer om problemen op te lossen.

De oorzaak daarvan ligt deels in de versplintering van de politiek. In de tijd dat Den Haag werd bevolkt door enkele grote partijen, zat in vrijwel elke fractie wel een degelijke fiscalist. Dat zorgde voor inhoudelijke kennis en redelijke balans. Nu wordt een aanzienlijk deel van de zetels bezet door splinterpartijen die geen ruimte hebben voor fiscale expertise. En dat merk je. Standpunten worden ingenomen op basis van sentiment, niet van stelselkennis. Rechtvaardigheid wordt verward met rechtlijnigheid, en wie wijst op onbedoelde neveneffecten krijgt het stempel ‘technocraat’.

De gevaren van een simpel stelsel

Een te eenvoudig belastingstelsel is als een flat zonder brandtrappen: overzichtelijk, tot het misgaat. Wanneer fiscale complexiteit verdwijnt, verdwijnen ook de vangnetten die misstanden corrigeren. Uniforme tarieven lijken eerlijk, tot je beseft dat ongelijkheid dan juist groter wordt. Minder regels klinkt bevrijdend, tot de slimme adviseur ze gaat benutten om precies dat te ontwijken wat ooit als rechtvaardig bedoeld was.

Fiscale eenvoud lijkt een politiek ideaal, maar ze is vooral het speeltje van populisten die liever scoren dan doorgronden. Eenvoud ondermijnt rechtvaardigheid; nuance brengt evenwicht. De kunst is dat laatste te bewaren, juist wanneer het politiek ongemakkelijk wordt.

Afsluitend in majeur

Als toekomstige fiscalisten nemen wij een bijzondere plaats in. Wij bestuderen de bouwstenen van ons land. Wij zullen kritisch moeten blijven op de wet en ervoor zorgen dat die met de tijd meebeweegt, maar we moeten ook beseffen dat het stelsel in al zijn complexiteit een weerspiegeling is van de wereld die het probeert te ordenen. Onze taak is niet die complexiteit uit te vlakken, maar haar te begrijpen en toegankelijk te maken. Wij zijn de gidsen die mensen hun weg laten vinden in het labyrint van wetgeving, jurisprudentie en beleid. Tegelijk zijn wij de poortwachters die erop toezien dat complexiteit niet vervalt in chaos, maar rechtvaardigheid bevordert.

Toch haken jongeren steeds vaker af van het gesprek. De politiek wordt gezien als iets voor later, voor anderen, of zelfs als iets waarover het toch geen zin heeft te praten. Dat is enorm zonde. Want waar het gesprek stopt, groeit de polarisatie. Mensen graven zich in hun eigen gelijk in, luisteren niet meer naar elkaar en vergeten dat verschil van mening de zuurstof is van democratie en vooruitgang. Juist de rol van fiscaliteit in politieke besluitvorming vraagt echter om gesprek, reflectie en betrokkenheid.

Dus: spreek met elkaar. Vorm een mening, maar blijf luisteren. Wees kritisch, maar ook nieuwsgierig. Denk na over wat fiscaliteit betekent voor onze maatschappij. Een complex stelsel kan alleen eerlijk blijven als er mensen zijn die het willen begrijpen en bereid zijn erover te praten.

Wie niet meepraat over de toekomst, laat zijn toekomst door anderen schrijven.

Over tot de orde van de dag!