Belasting op vermogen - tijd voor een eerlijker systeem?

Vermogen speelt een steeds grotere rol in het maatschappelijke debat. Waar inkomsten uit arbeid zwaar worden belast, lijken inkomsten uit vermogen relatief voordelig behandeld te worden. Dit roept vragen op over de eerlijkheid en houdbaarheid van ons huidige belastingstelsel. Vooral nu de vermogensongelijkheid in Nederland toeneemt, groeit de roep om hervorming van de belasting op vermogen. In dit artikel duiken we in de kern van deze discussie: hoe werkt het huidige systeem, wat zijn de problemen en welke alternatieven liggen op tafel? 

Hoe werkt de huidige vermogensbelasting? 
In Nederland wordt het grootste deel van het vermogen belast in box 3 van de inkomstenbelasting. Het gaat hierbij om spaargeld, beleggingen, tweede woningen en ander privévermogen dat niet direct wordt gebruikt voor werk of onderneming. De belasting wordt geheven over een fictief rendement: de overheid gaat ervan uit dat je een bepaald percentage rendement behaalt, ongeacht of dat daadwerkelijk zo is. 

Dit systeem is sinds 2001 van kracht en lange tijd werd het forfaitaire rendement vastgesteld op 4%. Inmiddels werkt de Belastingdienst met een staffel waarbij spaargeld en beleggingen apart worden behandeld, met elk hun eigen veronderstelde rendementen. Toch blijft het kernprobleem bestaan: wie weinig rendement maakt, betaalt mogelijk te veel belasting, terwijl iemand met hoge winsten relatief weinig betaalt. 

Problemen met het huidige systeem 
De kritiek op box 3 komt van meerdere kanten. Belastingbetalers vinden het onrechtvaardig dat zij belasting betalen over rendement dat zij niet behalen, zeker in tijden van lage spaarrente. In 2021 oordeelde de Hoge Raad dat deze werkwijze in strijd is met het eigendomsrecht en het gelijkheidsbeginsel. Sindsdien is het fiscale systeem tijdelijk aangepast, maar een structurele hervorming blijft nodig. 

Bovendien blijkt uit onderzoek dat het huidige systeem de vermogensongelijkheid nauwelijks corrigeert. Mensen met veel vermogen profiteren vaak van stijgende huizenprijzen, beursrendementen en erfbelastingconstructies, terwijl mensen met minder vermogen relatief zwaarder worden belast. 

Alternatieven voor een eerlijkere belasting 
Om het systeem eerlijker te maken, wordt gekeken naar verschillende alternatieven: 

• Belasting op werkelijk rendement: Hierbij wordt belasting geheven op het daadwerkelijke rendement dat iemand heeft behaald. Dit lijkt rechtvaardiger, maar is administratief complex. Denk aan waardeschommelingen van aandelen of vastgoed die elk jaar nauwkeurig moeten worden vastgesteld. 

• Progressieve vermogensbelasting: In dit systeem wordt niet het rendement, maar het vermogen zelf belast, waarbij hogere vermogens zwaarder worden belast. Dit sluit aan bij het idee van draagkracht, maar kan leiden tot kapitaalvlucht als er geen internationale afstemming is. 

• Combinatie van beide: Sommige experts pleiten voor een gematigde belasting op werkelijk rendement met een progressieve opbouw. Dit kan zorgen voor een rechtvaardigere verdeling, mits goed uitvoerbaar en juridisch houdbaar. 

Juridische en politieke uitdagingen
Een nieuw systeem moet niet alleen eerlijk zijn, maar ook uitvoerbaar en juridisch houdbaar. De Belastingdienst worstelt al jaren met capaciteitsproblemen en grote ICT-uitdagingen, wat de invoering van een complexer systeem bemoeilijkt. Daarnaast speelt politiek draagvlak een rol. Verschillende partijen hebben uiteenlopende visies op vermogensbelasting, van het verhogen van de druk op de 'vermogenden' tot het beschermen van ondernemers en beleggers.

Een ander risico is kapitaalvlucht: als Nederland als enige strengere regels invoert, kunnen vermogenden ervoor kiezen hun kapitaal elders onder te brengen. Internationale samenwerking, bijvoorbeeld via de EU of de OESO, is dus essentieel om effectieve hervormingen te realiseren. 

Conclusie 
Het Nederlandse stelsel voor belasting op vermogen staat onder druk. De kloof tussen belasting op arbeid en vermogen leidt tot maatschappelijke onvrede en juridische problemen. Een eerlijker systeem is mogelijk, maar vraagt om moedige politieke keuzes, een solide uitvoering en internationale afstemming. De toekomst van vermogensbelasting ligt wellicht in een systeem dat rechtvaardigheid combineert met eenvoud en effectiviteit.