Box 3, mag nie(t)!

Op de dag voor kerst in 2021 kwam de Hoge Raad met een arrest dat sindsdien vaak is besproken, het Kerstarrest. De Hoge Raad zette op deze dag een streep door het box 3-stelsel, waarna het kabinet een nieuw box 3-stelsel moest ontwerpen waarbij heffing zou plaatsvinden op basis van het werkelijk behaalde rendement op het vermogen. Op 19 december 2023 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het pakket Belastingplan 2024, waarbij er grote veranderingen zijn doorgevoerd in het stelsel van Box 3.

Het Nederlandse belastingstelsel bestaat uit drie verschillende belastingboxen, waarin verschillende vormen van inkomen worden belast. Box 1 en 2 zien toe op de inkomsten uit werk en woning en inkomen dat wordt verkregen uit een aandeelhouderschap. Box 3 ziet vooral toe op inkomen uit sparen en beleggen, voorheen werd deze box ook wel het forfaitaire stelsel genoemd.

Totstandkoming van het Kerstarrest
In het Kerstarrest stond de vraag centraal of box 3 aanvaardbaar is met het oog op het recht op ongestoord genot van eigendom (art. 1 EP EVRM) en het verbod op discriminatie (art. 14 EVRM)[1]. De Hoge Raad oordeelde dat het heffen van deze belasting wel een inmenging is met het recht op ongestoord genot van eigendom. Echter wordt deze inmenging over het algemeen gerechtvaardigd door de tweede alinea van art. 1 EP EVRM[2]; de Staat is op grond van deze alinea vrij om de betaling van belastingen veilig te stellen. De rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens  (EHRM) vereist hierbij wel dat die inmenging ‘lawful’ is, een ‘legitimate aim’ dient en een ‘fair balance’ is tussen de belangen van het betrokken individu en het algemeen belang.

Bij de beoordeling of de heffing van box 3 niet in strijd is met art. 1 EP EVRM speelt vooral het vereiste van een ‘fair balance’ een belangrijke rol. Er moet een redelijke, proportionele verhouding zijn tussen de heffing en het met de heffing beoogde doel. Daarnaast is een proportioneel stelsel dat het zojuist genoemde ‘fair balance’ respecteert, ten alle tijden verenigbaar met het discriminatieverbod (art. 14 EVRM). Tot slot moet er rekening worden gehouden met het feit dat het forfaitair stelsel gerechtvaardigd is wanneer de forfaitaire grenzen redelijk benaderen wat er werkelijk aan vermogen is. Hierbij wordt het doel beoogd dat er een redelijke verhouding moet zijn tussen de fiscaal voordeligere behandeling van financieel beter presterende en de ongelijkheid die wordt veroorzaakt door deze regeling.

Met de invoering van het forfaitaire stelsel lagen de belangen van de wetgever bij uitvoerbaarheid, realiteit en opbrengst. Daarbij is zij afgestapt van het idee dat het forfait aansluit bij het rendement zonder veel risico. De Hoge Raad oordeelde dan ook dat het forfaitaire stelsel de proportionaliteitstoets (‘fair balance’) uit art. 1 EP EVRM niet kan doorstaan. Volgens de Hoge Raad heeft de wetgever geen redelijke verhouding weten te creëren tussen de belangen die met het stelsel worden gediend en de ongelijkheid die het veroorzaakt. De wens om uitvoerbaarheid te bevorderen en belastingopbrengsten op peil te houden, rechtvaardigt niet het aanzienlijke verschil in fiscale gevolgen van de behandeling van belastingplichtigen met en zonder risicovolle beleggingen.

Aanpassingen Box 3
Als gevolg van het oordeel van de Hoge Raad, waarin duidelijk werd dat het oude box 3-stelsel op basis van een forfaitair rendement niet rechtvaardig is en op de schop moet, heeft het kabinet met ingang van belastingjaar 2023 aanpassingen gedaan aan het stelsel, welke zijn vastgelegd in de Overbruggingswet Box 3[3] en het pakket Belastingplan 2024. Echter heeft het kabinet het streven om in 2027 een compleet nieuw stelsel voor box 3 te publiceren. Hierbij zullen mensen belasting betalen op basis van het werkelijke rendement op hun vermogen.

Tot die tijd werkt het kabinet met aanpassingen op het huidige stelsel met als doel om beter te beoordelen wat belastingplichtigen persoonlijk hebben aan spaargeld of beleggingen. Hierbij zal worden gewerkt met rendementspercentages die nauw aansluiten bij de daadwerkelijke percentages voor sparen, beleggen en lenen.

Tijdelijke maatregelen
Allereerst verandert het 3-schijvenstelsel van 2022 naar een zogenoemd 3-soorten-vermogen-stelsel. Tot 2023 waren er 3 schijven waarbij men bij elke schijf uitging van een bepaald verwacht percentage spaargeld of beleggingen. Onderstaande tabel geeft een duidelijk beeld:

[4]

Sinds de invoering van de Overbruggingswet wordt het vermogen in box 3 opgesplitst in 3 groepen, waarover een verschillend percentage wordt geheven (zie onderstaande tabel).

[5]

Er wordt dus niet meer gewerkt met een forfaitair bedrag, maar nog wel met een forfaitair rendement. Deze maatregel heeft tot doel om de werkelijke opbrengst uit vermogen beter te laten overeenkomen met het veronderstelde voordeel dat genoten zou worden.

Verder worden twee vormen van vermogen vanaf 1 januari 2023 tot de banktegoeden gerekend. Namelijk het aandeel dat woningeigenaren hebben in de Vereniging van Eigenaren en het vermogen dat op een derdengeldenrekening van een notaris of deurwaarder staat. Voorheen werd dit vermogen als belegging gezien en derhalve belast met de 6,17% in plaats van de 0,01% waarmee bank- en spaartegoeden en contant geld belast worden.

Een derde maatregel is dat bepaalde schulden en vorderingen niet meer belast worden in box 3. Namelijk schulden en vorderingen tussen zowel ouders en minderjarigen als tussen fiscale partners. Deze schulden of vorderingen hoeven dan ook niet meer te worden opgegeven aan de belastingdienst.

Een laatste verandering is dat het belastingtarief omhoog gaat van 23% naar 36%. Dit tarief gaat versneld omhoog omdat vermogenden op deze manier meer belasting betalen. Dit is een van de maatregelen waarmee het demissionaire kabinet geld vrijmaakt voor het koopkrachtpakket van ruim 2 miljard, welke tijdens Prinsjesdag is aangekondigd.

Wat wel hetzelfde blijft is het heffingsvrije vermogen gesteld op € 57.000 en op € 114.000 bij fiscaal partnerschap.

Tot slot
Hopelijk heb je dankzij dit artikel een duidelijker beeld gekregen van de wijzigingen die het kabinet heeft doorgevoerd in het box 3 stelsel. Mocht je precies willen weten wat de wijzigingen voor jou betekenen, neem dan een kijkje op deze website: https://www.wijzeringeldzaken.nl/wat-betekent-dit-voor-mij/. Dit is een tool die is gecreëerd door de overheid, waarbij je een duidelijk overzicht krijgt van het pakket Belastingplan 2024 van het kabinet.